Za oknem mróz, takiej zimy dawno nie mieliśmy. W ten kolejny śnieżny dzień, zbliżając się powoli do weekendu proponujemy Państwu lekturę kolejnego artykułu przygotowanego przez jednego z naszych specjalistów. Najlepiej czyta się go przy dobrej herbatce.
Jak skutecznie pracować ze starszym uczniem ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się?
Uczeń starszy, czyli jaki?
Na potrzeby niniejszej publikacji poprzez ucznia starszego można rozumieć osobę, będącą w wieku 15/16 - 18/19 lat. Tak więc główny etap nauki przypada w tym wypadku na okres uczęszczania do szkoły średniej. Oczywiście stanowi to pewnego rodzaju uogólnienie w związku z czym informacje zamieszczane w niniejszej publikacji mogą mieć również przełożenie na osoby z klas siódmych lub ósmych szkoły podstawowej.
Najczęstsze, utrzymujące się trudności edukacyjne i ich konsekwencje
Zdaniem M. Bogdanowicz osoby z dysleksją, również w wieku starszym, doświadczają trudności w szkole z uwagi na niską sprawność uwagi, osłabienie pamięci krótkotrwałej, roboczej i sekwencyjnej oraz długoterminowej, obniżone tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego oraz zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej. W efekcie czego nastolatek może mieć problem ze zrozumieniem i zapamiętaniem przeczytanego tekstu, publicznym wypowiadaniem się, orientowaniem się w nieznanym terenie, a także z organizacją pracy. Pokłosiem tego ostatniego będzie awersja do robienia notatek pisanych i ich kompletowania, co może mieć związek również z trudnością odczytania się własnego pisma. Problem publicznego wypowiadania się w czasie egzaminów ustnych, szczególnie na forum grupy, może mieć swoje źródło w doświadczanych trudnościach z artykulacją, przekręcaniem długich i trudnych do wymówienia wyrazów czy dużej podatności na czynniki stresogenne oraz dekoncentrujące uwagę. Bagaż negatywnych doświadczeń kompletowany przez lata może nieść ze sobą dalsze konsekwencje na tle emocjonalnym w postaci zaburzeń emocjonalno - motywacyjnych oraz nieprawidłowego rozwoju osobowości. Nierzadko dochodzi również do wystąpienia objawów nerwicowych, które mogą się różnie przejawiać. Patomechanizm takiego stanu rzeczy jest dość prosty do zobrazowania. Uczeń początkowo odznacza się dobrą motywacją, a także wiarą w sukces popartą sporym wysiłkiem w kierunku zdobycia dobrych ocen. Jednak w miarę upływającego czasu wiara maleje, podobnie jak chęci, jeśli odpowiednio szybko dyslektyk nie doświadczy sukcesu w szkole. Bez niego nauka staje się tylko obowiązkiem, a uczęszczanie do szkoły wręcz karą. Nagromadzone lęki zyskują coraz większą moc, prowadzące do pierwszych symptomów nerwicowych. Z postawy rezygnacji, bierności i zniechęcenia, a także braku akceptacji w środowisku szkolnym nastolatek może szukać alternatywnych grup rówieśniczych, często aspołecznych. Żeby temu zapobiec powinien być otoczony życzliwymi ludźmi w szkole i poza nią. Bez współpracy rodzic - nauczyciel trudno pokładać większe nadzieje w efektywność procesu terapeutycznego. Należy pamiętać, iż okres dorastania to czas zmienności emocji o silnym nasileniu, nierzadko ujemnym. Zazdrość, nienawiść, gniew, wstyd, a nawet lęk powstają w konsekwencji doświadczanych trudności oraz odczuwanej frustracji. To czy będą one umiejętnie wygaszane lub niepotrzebnie rozpalane i w konsekwencji wzmacniane na terenie szkoły zależy od jakości relacji nauczyciela z uczniem.
Sens i założenia pracy z uczniem starszym
W wielu przypadkach, gdy dziecko z uwagi na stwierdzone ryzyko wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się zostaje objęte pomocą psychologiczno- pedagogiczną w formie zajęć korekcyjno- kompensacyjnych. Zatem w klasie pierwszej, drugiej lub trzeciej szkoły podstawowej rozpoczyna etap terapii, mając lat 6 lub 7 lat. W okolicy klasy czwartej lub piątej przeprowadzone badanie kontrolne wykazuje, iż mimo podjętych działań trudności edukacyjne oraz dysfunkcje utrzymują się na wysokim poziomie, co pozwala wystawić diagnozę końcową o występowaniu dysleksji rozwojowej. Wówczas następuje intensywny okres ćwiczeń specjalistycznych trwający nierzadko do końca etapu szkoły podstawowej. W tym momencie rodzic, terapeuta oraz sam uczeń zastanawiają się nad zakończeniem lub kontynuacją terapii. Jeśli w toku wieloletnich ćwiczeń postawione założenia i cele zostały osiągnięte, a uczeń i rodzic zauważają efekty tejże pracy nic nie stoi na przeszkodzie, aby terapeuta pozwolił swojemu podopiecznemu rozpocząć kolejny etap w swoim rozwoju, a więc samodzielną realizację posiadanego potencjału w oparciu o nabyte umiejętności. Natomiast, jeśli pojawi się potrzeba kontynuacji ćwiczeń, zasygnalizowana czy to przez ucznia czy rodzica, należy wnikliwie przeanalizować daną sytuację i podjąć odpowiednią decyzję. Może się tak zdarzyć, iż nasz dyslektyk po wieloletniej terapii nierzadko jest już tak wytrenowany, a czasami nawet przetrenowany wykonywaniem ćwiczeń usprawniających obszary deficytowe, że praca z nim wymagać będzie gruntownych zmian. Wówczas należy określić nowe cele w oparciu o nabyte wcześniej kompetencje, mówiąc wprost szukamy sposobów efektywniejszej pracy, wzmacniając poczucie wartości ucznia. To właśnie w tym momencie, jeśli jest taka potrzeba, uczeń powinien być najmocniej zaopiekowany od strony emocjonalnej. Bez wiary w swoje umiejętności nie będzie w stanie podjąć nowych wyzwań, które nierzadko będą wymagały od niego wyjścia poza strefę komfortu. W ostatnim etapie terapii należy na tyle wzmocnić ucznia, aby on sam był w stanie samodzielnie w pełni realizować swój potencjał. Pomocnym w tym może być również np. doskonalenie danego stylu uczenia się w oparciu o wcześniejszą diagnozę i rozpoznanie. J. Dyrda wymienia cztery style uczenia się dyslektyków : ruchowo- słuchowo- wzrokowy, wzrokowo- ruchowo-słuchowy, ruchowo- wzrokowo- słuchowy, a także słuchowo- ruchowo- wzrokowy (więcej w książce J. Dyrda „Style uczenia się dzieci dyslektycznych a wymagania poznawcze szkoły” ). Każdy z nich ma swoją specyfikę w oparciu o posiadane możliwości dziecka. W miarę potrzeb i celów można przez określony czas objąć ucznia dodatkową pomocą specjalistyczną, angażując w proces terapeutyczny psychologa lub doradcę zawodowego. Pierwszy może wspomóc rozwój sfery emocjonalnej, zaś drugi pomóc w wyborze przyszłej ścieżki zawodowej. Bardzo ważnym w tym wieku jest uważne słuchanie dziecka. Jego zdanie, chęci oraz potrzeby są najważniejsze. Jeśli mimo wszystko uzna, że nie chce już uczestniczyć w terapii nie należy go do tego zmuszać. Mimo, iż nie będzie to po myśli rodzica, na tym etapie należy zaakceptować i uszanować wolę dziecka.
Konkluzje
Praca z dyslektykiem nie kończy się po ukończeniu szkoły podstawowej. Można nawet zaryzykować stwierdzeniem, iż nie kończy się ona również po zdaniu egzaminu dojrzałości. Zatem kiedy ów koniec następuje? Według mnie moment ten można opisać jako czas, w którym dyslektyk będzie w stanie sam poradzić sobie z konsekwencjami swojej wyjątkowości. Prof. Albert Galaburda określa osoby z dysleksją jako te, które mają odmienne zdolności i sposób uczenia się. Cała filozofia pracy z tymi osobami zmierzać powinna do odkrywania tych zdolności oraz do wypracowania różnych sposobów uczenia się przynoszących jak najlepsze efekty. Czy wówczas problemy znikną? Najprawdopodobniej nie, ale nie będą zbierały tak wielkich żniw jak na początku. Problemy z nauką prowadzenia samochodu czy układów tanecznych na kursie tańca. Mylenie dat, błędne obliczanie działań w pamięci, chcąc szybko oszacować wysokość otrzymanej zniżki na zakupy, trudności z zapamiętaniem i dokładnym przekazaniem informacji odebranych przez telefon czy popełnianie błędów przy wypełnianiu formularzy w banku to tylko kilka przykładów niespodzianek czyhających na dyslektyka po opuszczeniu murów szkoły. Dlatego właśnie mówi się o terminie dysleksji rozwojowej, ponieważ na każdym etapie rozwoju, etapie życia, trudności pojawiają się tylko w innej formie. Stąd tak istotnym jest wsparcie, nie tylko edukacyjne, ale przede wszystkim emocjonalne młodego człowieka, niezbędne do jego właściwego rozwoju i realizacji posiadanego potencjału.
Opracował: Szymon Rozmus - pedagog
W publikacji wykorzystano materiały i literaturę zamieszczoną na poniższych stronach internetowych:
https://kursy.operon.pl/.../Jak-pracowac-w-domu-garsc...
http://www.ptd-lodz.pl/arch.../publikacje-dysleksja.php.html
https://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU4823