Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna dla Dzieci z Niepowodzeniami Edukacyjnymi

Dziecko ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się - dysleksja rozwojowa

Dysleksja rozwojowa – specyficzne trudności w uczeniu się u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Określenie specyficzne podkreśla charakter tych trudności – ograniczony i bardzo wąski zakres. Dysleksja występuje u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowy, a nierzadko u dzieci bardzo zdolnych.

Termin dysleksja rozwojowa obejmuje kilka rodzajów zaburzeń:

  • dysleksja - trudności w czytaniu;
  • dysortografia - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni;
  • dysgrafia - trudności ze stroną graficzną pisma, tzw. brzydkie pismo;
  • dyskalkulia - trudności w uczeniu się matematyki.

Jak dotąd nie wykryto jednej przyczyny dysleksji, najbardziej rozpowszechniona jest koncepcja, że dysleksja rozwojowa jest uwarunkowana mikro-uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, które mają podłoże genetyczne lub powstają w wyniku uszkodzeń w okresie płodowym albo na skutek urazów okołoporodowych. Są one główną przyczyną wybiórczych deficytów rozwojowych warunkujących proces czytania i pisania.

Trudności uczniów z dysleksją rozwojową mają różny charakter w zależności od wieku dziecka oraz od stopnia nasilenia deficytów rozwojowych:

Wiek 6-7 lat

  • trudności z wymową
  • trudności w zapamiętywaniu wierszyków i piosenek
  • trudności w odróżnianiu podobnych głosek, wydzielaniu i łączeniu sylab
  • trudności w wyróżnianiu elementów z całości
  • trudności orientacji w czasie (pory roku, dnia, godziny)
  • trudności w rysowaniu i odtwarzaniu figur oraz wzorów
  • wadliwa wymowa (przekręcanie, przestawianie, notoryczne błędy gramatyczne)
  • trudności w nauce czytania
  • brak lateralizacji (oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki)
  • mała sprawność manualna (wiązanie sznurowadeł, trzymanie nożyczek, sztućców)
  • opóźnienie orientacji w schemacie ciała

Wiek wczesnoszkolny I-III klasa szkoły podstawowej

  • utrzymywanie się i pogłębianie powyższych trudności
  • mała sprawność ruchowa (dziecko nie potrafi jeździć na dwukołowym rowerze, łyżwach, nartach, problemy z samoobsługą)
  • utrzymująca się oburęczność
  • zaburzenia koordynacji czynności ręki i oka
  • trudności w zapamiętywaniu dat, nazw, liczb, tabliczki mnożenia
  • mylenie liter
  • opuszczanie, dodawanie oraz przestawianie, liter i sylab
  • trudności z pisownią
  • brzydkie pismo i rysunek

Wiek starszy szkolny od IV klasy szkoły podstawowej

  • stopniowe zmniejszanie się lub ustępowanie trudności w czytaniu
  • ograniczanie się trudności w pisaniu często tylko do dużej ilości błędów ortograficznych oraz brzydkiego pisma
  • uogólnianie się trudności szkolnych na inne przedmioty nauczania
  • trudności w nauce języków obcych

Osiągnięcia szkolne ucznia z dysleksją rozwojową na ogół nie są zgodne z wymaganiami szkoły. Taki uczeń wymaga fachowej, pomocy ze strony nauczyciela, rodzica, psychologa, pedagoga. Jeśli w porę takiej pomocy nie otrzyma, jego problemy szkolne pogłębiają się, staje się zagubiony, spada u niego poziom poczucia własnej wartości.

Trudności z jakimi borykają się uczniowie z dysleksją wynikają z uwarunkowań wewnętrznych, niezależnych od ich chęci i zaangażowania. Aby opanować materiał dydaktyczny tak jak ich rówieśnicy, muszą włożyć dwu-, trzykrotnie więcej wysiłku, a i tak efekty są znikome, na przykład ze względu na zbyt wolne tempo pracy lub uporczywie pojawiające się błędy ortograficzne. Bez pochwał, nagród, pozostawieni sami sobie, mogą zatracić ochotę do nauki, bo „po co mam coś robić jak i tak jestem gorszy od innych”, przestają się uczyć, w starszym wieku - nierzadko wagarują.

Pierwsze niepowodzenia szkolne, ustawiczny brak sukcesów, brak pochwał ze strony nauczycieli, poczucie klęski, kompromitacji przed kolegami, którzy z łatwością opanowują materiał dydaktyczny, niezadowolenie, zdenerwowanie, obojętność, a nawet rozpacz - to uczucia, które stale towarzyszą uczniom z dysleksją.

Dysleksji nie da się całkowicie zapobiec, ale można znacznie złagodzić jej konsekwencje. Dzięki wczesnemu diagnozowaniu i programom wczesnej interwencji, już w klasach przed-szkolnych specjaliści mogą prowadzić pracę profilaktyczną i zajęcia wspomagające rozwój dzieci z grupy ryzyka dysleksji. To znacznie ułatwia start i funkcjonowanie dziecka w warunkach szkolnych. Fachowa pomoc ze strony nauczycieli, pedagogów, psychologów, wsparcie ze strony rodziców - to wszystko wpływa na lepsze funkcjonowanie dziecka jako ucznia. Dzięki tym zabiegom dysleksja przestaje być dla dzieci koszmarem życiowym.

Dzieci, u których stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się o charakterze dysleksji, dysortografii, dysgrafii, dyskalkulii, zgodnie z aktualnymi rozporządzeniami MEN mają prawo do tego, aby nauczyciel dostosował metody nauczania i oceniania do ich dysfunkcji. Nie znaczy to, że nauczyciel ma obniżyć wymagania względem tych uczniów - wymagania pozostają te same co do innych uczniów, zmieniają się tylko metody nauczania i oceniania.

Jeżeli coś Państwa niepokoi, uważacie że Wasze dziecko ma trudności, nie czekajcie aż samo z tego wyrośnie, nie bójcie się przyjść do Poradni, do pedagoga szkolnego. Pomóżcie swojemu dziecku.

Dziecko z inteligencją niższą niż przeciętna

Dzieci o obniżonym poziomie rozwoju intelektualnego (z inteligencją niższą niż przeciętna) w literaturze obcej, określa się metaforycznie jako dzieci cienia (shadow children) lub dzieci szarej strefy (grey area kids).

Terminy te podkreślają ich trudną sytuację szkolną. Uczniowie ci nie są objęci programem nauczania specjalnego, nie są także w stanie sprostać wymaganiom podstawy programowej ogólnodostępnej szkoły. Częstość występowania osób o obniżonym poziomie rozwoju intelektualnego wynosi w populacji ok. 14%.

Dzieci o obniżonym poziomie sprawności intelektualnej mają trudności przede wszystkim:

  • w rozumieniu i uczeniu się nowych informacji,
  • w rozwiązywaniu nowych zadań,
  • w adaptacji do nowych sytuacji,
  • z odbiorem i przetwarzaniem informacji złożonych,
  • z rozumieniem związków pomiędzy informacjami,
  • z rozumieniem zależności przyczynowo-skutkowych,
  • z zrozumiem przeczytanego tekstu,
  • z komunikacją za pomocą pisma,
  • z poprawnym wypowiadaniem się,
  • z liczeniem i myśleniem matematycznym,
  • z koncentracją uwagi z powodu braku zainteresowania tematem, którego nie rozumieją.


  • Uczniowie z tej grupy potrzebują wielu powtórzeń i ćwiczeń utrwalających nowe umiejętności, zarówno w szkole jak i w domu. Tempo pracy tych uczniów na lekcji jest wolniejsze, przez co nie nadążają za resztą klasy.
  • Wyniki, jakie osiągają w nauce są niskie, niewspółmierne do wysiłku włożonego w opanowanie materiału. W konsekwencji motywacja dziecka do nauki obniża się, spada samoocena, narasta bezradność. Uruchamiają się mechanizmy obronne w postaci unikania najpierw lekcji, potem wszystkiego co jest związane z nauką, a w rezultacie porzucenie szkoły.
  • Uczniowie z inteligencją niższą niż przeciętna często doświadczają w szkole marginalizacji i przemocy ze strony kolegów, stanowią grupę ryzyka osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, wchodzeniem w młodociane grupy przestępcze, eksperymentowanie z alkoholem i narkotykami.  Ze względu na ryzyko trudności emocjonalnych i społecznych uczniowie z tej grupy potrzebują szczególnej uwagi i zaangażowania nauczycieli. Praca z nimi powinna być skierowana nie tylko na wspomaganie zdolności poznawczych, ale również na minimalizowanie zagrożeń związanych z doświadczeniem niepowodzeń szkolnych, tworzeniem pozytywnego obrazu siebie oraz rozwijaniu mocnych stron.

Dziecko z zaburzeniami komunikacji językowej - niedokształcenie mowy o typie afazji

Afazja dziecięca - to zaburzenia mowy i sprawności językowej

  1. związane z brakiem wykształcenia się kompetencji lub wykształceniem się ich w stopniu nie wystarczającym do prawidłowej realizacji i rozumienia wypowiedzi, określane jako niedokształcenie mowy o typie afazji 
  2. lub z rozpadem systemu komunikacyjnego określane jako afazja dziecięca nabyta – dotycząca przedziału wieku od 2-7 lat, wynikająca z uszkodzenia prawidłowo rozwijającego się mózgu, (urazy czaszki, choroby zakaźne, nowotwory, zapalenie opon mózgowych, krztusiec, grypa, udary mózgu)

Najczęściej w naszej poradni mamy do czynienia z pierwszą grupą dzieci, u których w wyniku wszechstronnych badań diagnozujemy: niedokształcenie mowy o typie afazji (w przepisach oświatowych nazwane w skrócie afazją). W literaturze przedmiotu występują również inne terminy, np.: specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka (w klasyfikacji medycznej ICD ujęte w pkt. F-80.1 i F.80-2 ) Inny termin SLI (Specific Language Impairment) popularny w krajach anglojęzycznych, który oznacza specyficzne zaburzenia rozwoju mowy. Słowo specyficzne jest używane z tego powodu, iż zaburzenie mowy i języka nie jest wynikiem innych nieprawidłowości rozwoju, takich, jak np. : spektrum autyzmu, niepełnosprawność intelektualna, niedosłuch, zaburzenie emocjonalne, ale jest zaburzeniem pierwotnym i głównym, o nieustalonej etiologii. Dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji zwykle nie prezentują typowych objawów neurologicznych(np. zmian w EEG, TK, lub MRI), stąd ich diagnozowanie wymaga udziału logopedy, psychologa, pedagoga i ich współpracy z neurologiem, audiologiem i laryngologiem. Definicja zaburzenia oparta jest na wykluczeniu wymienionych powyżej zaburzeń rozwojowych w sytuacji opóźnionego rozwoju mowy. Zgodnie z podejściem neuropsychologicznym, n. m. o typie afazji występuje wtedy, gdy we wczesnym dzieciństwie nastąpiło przerwanie lub zahamowanie rozwoju mowy lub gdy mowa nie rozwija się, mimo iż dziecko nie ma niedowładów czy porażeń w obrębie aparatu wykonawczego, słyszy dźwięki, dobrze rozwija się umysłowo, nie jest zaburzone emocjonalnie i wychowuje się w korzystnych warunkach środowiskowych.

Opisywane tu zaburzenie rozwoju mowy i języka nie jest wadą wymowy, dotyczy wszystkich aspektów języka: leksykalno- semantyczno, fleksyjno- składniowego i fonetyczno- fonologicznego. Oznacza to, iż dziecko afatyczne nie może zapamiętać słów, nie potrafi budować zdań, popełnia błędy gramatyczne, zniekształca wypowiadane słowa w takim stopniu, iż nie przypominają w ogóle właściwego wyrazu. Problemy w mowie są rozlegle. Nie chodzi tu o to, że dziecko nie wymawia lub niezrozumiale wymawia trudniejsze głoski. Takie dziecko bardzo “przekręca wyrazy”, słabo buduje zdania, nie umie opowiadać, bo brakuje mu słów lub z wielkim trudem przypomina sobie słowa, myli ich znaczenie.

Dzieci często mają trudności nie tylko w obszarze mowy czynnej(powtarzania lub samodzielnego mówienia słów i zdań), ale też nie rozumieją lub słabiej rozumieją, co się do nich mówi, mimo iż słyszą. Wszystkie dzieci afatyczne prezentują zaburzenia mowy biernej(rozumienia) i mowy czynnej, natomiast stopień zaburzenia tych czynności mowy jest zróżnicowany; zwykle przeważają zaburzenia mowy czynnej przy ograniczonym rozumieniu lub dominują zaburzenia rozumienia, co wpływa na niepoprawne posługiwanie się mową czynną. Z uwagi na to, iż mowa i język są podstawą uczenia się, dzieci te zwykle mają poważne trudności szkolne. Zaburzenia w komunikacji werbalnej nie wynikają z głębokich zaburzeń emocjonalnych, choć dzieci afatyczne są często wrażliwe i labilne emocjonalnie. Wymagają długotrwałej terapii i indywidualnego podejścia w szkole.

Dziecko z zaburzeniami komunikacji językowej - jąkanie

  • Jąkanie –  to zaburzenie mowy, charakteryzujące się częstymi powtórzeniami lub przedłużeniami dźwięków, sylab czy słów, bądź częstymi zawahaniami lub pauzami zakłócającymi rytmiczny przepływ mowy. Początek jąkania najczęściej ma miejsce w okresie intensywnego rozwoju mowy i języka. Wysiłek dziecka podczas mówienia i normalny stres towarzyszący dojrzewaniu mogą być bezpośrednimi czynnikami powodującymi krótkie powtórzenia, zawahania i przeciągania dźwięków, które są charakterystyczne zarówno dla jąkania wczesno-dziecięcego, jak i dla dysfluencji (niepłynności) typowych dla mowy w ogóle. Te pierwsze objawy niepłynności w mowie stopniowo ustępują i znikają u większości dzieci, ale niektóre z nich będą się dalej jąkać.
  • Jeżeli niepłynność w mówieniu występuje w okresie rozwoju mowy u małego dziecka - zawsze zasięgnij porady logopedy.
  • Logopeda zdiagnozuje jąkanie od rozwojowej niepłynności mówienia, poradzi rodzicom, w jaki sposób mają mówić do dziecka, aby uczyć je płynnej mowy oraz wyjaśni mechanizmy powstawania niepłynności mówienia, a także wskaże sposoby pomocy dziecku podczas mówienia.

Dzieci przybywające z zagranicy

  • Coraz więcej polskich dzieci uczy się za granicą. Jednym z powodów tego wzrostu jest duża fala emigracji. Problem w tym, że niewielka liczba dzieci emigrantów podczas takiego wyjazdu uczy się języka Polskiego. Te, które wracają, mają kłopoty z nauką w kraju. Głównie z  pisaniem, czytaniem i historią. Każdego ucznia powracającego lub przybywającego z zagranicy przyjmuje się do szkoły w Polsce na podstawie świadectwa lub zaświadczenia wydanego przez szkołę za granicą (szkołę w lokalnym systemie nauczania, szkołę europejską lub polską szkołę w Atenach i Moskwie) oraz, ewentualnie, ostatniego świadectwa wydanego w Polsce oraz sumy lat nauki szkolnej ucznia.
  • Przed wyjazdem z dotychczasowego kraju pobytu, należy odebrać ze szkoły lokalnej świadectwa - jeżeli w systemie szkolnym danego państwa są one wydawane - albo zaświadczenie wystawione przez dyrekcję szkoły, do której dziecko uczęszczało. Jeżeli przebywaliśmy w kraju pozaeuropejskim, wskazane jest, aby otrzymane dokumenty potwierdzić w polskim konsulacie; zapobiegnie to ewentualnym problemom z uznaniem ich w polskiej szkole.
  • Szkoła może utworzyć oddział przygotowawczy dla uczniów, którzy przybyli lub powrócili z zagranicy. Uczniów do oddziału kwalifikuje zespół, w skład którego wchodzi dwóch nauczycieli oraz pedagog lub psycholog. Liczba uczniów w oddziale przygotowawczym nie może przekraczać 15 uczniów. Nauczanie w oddziale przygotowawczym jest prowadzone według realizowanych w szkole programów nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów. Zajęcia edukacyjne w oddziale przygotowawczym prowadzą nauczyciele poszczególnych zajęć edukacyjnych, którzy mogą być wspomagani przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia ucznia. W oddziale przygotowawczym dopuszcza się organizację nauczania w klasach łączonych. W przypadku przyjęcia w trakcie roku szkolnego do szkoły znacznej liczby uczniów, oddział przygotowawczy może być zorganizowany także w trakcie roku szkolnego. W oddziale przygotowawczym prowadzi się naukę języka polskiego według programu nauczania opracowanego na podstawie ramowego programu kursów nauki języka polskiego dla cudzoziemców, w wymiarze nie niższym niż 3 godziny tygodniowo.
  • Dla uczniów przybywających z zagranicy, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole, w której uczeń realizuje naukę zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego, dodatkową, bezpłatną naukę języka polskiego w formie dodatkowych zajęć lekcyjnych z języka polskiego w formie zajęć indywidualnych lub grupowych, które mogą trwać maksymalnie 12 miesięcy, w wymiarze nie niższym niż 2 godziny lekcyjne tygodniowo.
  • Na podobnych zasadach szkoła organizuje dodatkowe zajęcia wyrównawcze dla uczniów, którzy mają tzw. różnice programowe. Różnice programowe z zajęć edukacyjnych realizowanych w klasie, do której chodzi dziecko przybyłe z zagranicy, określa nauczyciel prowadzący zajęcia z danego przedmiotu. Tygodniowy rozkład dodatkowych lekcji języka polskiego oraz zajęć wyrównawczych ustala dyrektor szkoły w porozumieniu z organem prowadzącym. Uczeń może mieć maksymalnie 5 godzin takich zajęć w ciągu tygodnia.
  • Ponadto dzieci z obywatelstwem obcego państwa mogą korzystać z lekcji języka i kultury swojego kraju, organizowanych przez zagraniczne placówki dyplomatyczne, konsularne albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości działającej w Polsce. Zajęcia są organizowane w porozumieniu z dyrekcją szkoły w wymiarze do 5 godzin lekcyjnych tygodniowo.
  • Dzieci i młodzież powracająca z zagranicy mają możliwość kontynuowania nauki w języku obcym w szkołach dwujęzycznych. Szkoły te stanowią łatwiejszą formę włączenia się uczniów przybyłych z zagranicy w polski system edukacji. Nauczanie w tych szkołach jest prowadzone w dwóch językach – polskim oraz obcym, będącym drugim językiem nauczania. Gimnazja i licea dwujęzyczne są ofertą dla tych osób, które znają język obcy nowożytny (głównie język angielski, francuski lub niemiecki) i chcą kontynuować jego naukę na poziomie rozszerzonym. Uczniowie klas dwujęzycznych realizują znacznie szerszy program nauki języka obcego.
  • Każde dziecko przybywające do Polski, bez względu na obywatelstwo, ma prawo do korzystania – na takich samych warunkach jak polskie dzieci - z bezpłatnej opieki i nauki w przedszkolach publicznych, publicznych szkołach oraz placówkach.